Tarım, ülkemizin ekonomik ve toplumsal hayatında hayati bir yere sahiptir. Ancak verimli toprakların parçalanarak küçülmesi, tarımın sürdürülebilirliğini tehdit eden önemli bir sorundur. İşte bu noktada devreye giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, tarım arazilerinin korunması ve planlı kullanımı için önemli düzenlemeler getirmiştir.
5403 Sayılı Kanunun Amacı Nedir?
2005 yılında yürürlüğe giren ve 2014 yılında önemli değişikliklere uğrayan bu kanun, tarım topraklarının amaç dışı kullanılmasını ve miras yoluyla bölünerek verimsiz hale gelmesini önlemeyi amaçlamaktadır. Kanunun temel hedefleri şunlardır:
- Tarım arazilerinin sınıflandırılması,
- Asgari tarımsal arazi büyüklüklerinin belirlenmesi,
- Verimli tarım alanlarının korunması,
- Miras nedeniyle tarım arazilerinin parçalanmasının önüne geçilmesi.
Tarım Arazileri Neden Bölünemez?
Özellikle mirasla intikal eden tarlaların küçük parçalara ayrılması, modern tarım tekniklerinin uygulanmasını güçleştirmekte, verimi azaltmakta ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır. 15 Mayıs 2014’te yapılan yasal değişiklikle birlikte artık yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğünün altında kalan bölünmelere izin verilmemektedir.
Bu düzenleme ile tarım arazilerinin minimum büyüklüğü il ve ilçe bazında belirlenmiş; bu sınırın altına düşen parsellerin ifrazı (parçalanması) yasaklanmıştır.
Yeter Gelirli Tarımsal Arazi Nedir?
Her bölge için tarımsal üretim, iklim ve coğrafi şartlar dikkate alınarak belirlenen ve ekonomik anlamda verimli kabul edilen minimum arazi büyüklüğü, “yeter gelirli tarımsal arazi” olarak adlandırılır.
Örneğin, Ankara Polatlı için bu sınır 10 dekardır. Bu durumda, miras yoluyla veya satışla bu büyüklüğün altında bir parsel oluşturulamaz.
Tarım Arazilerinde İfraz (Parselasyon) Yapılabilir mi?
İfraz; bir taşınmazın teknik olarak birden fazla parsele ayrılması işlemidir. Ancak tarım arazilerinde bu işlem, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın iznine tabidir. Bakanlık bu izni verirken:
- Arazinin yola olan mesafesi,
- Çevresindeki tarım alanlarıyla ilişkisi,
- Ulaşım ve çevre şartlarını dikkate alarak değerlendirme yapar.
Onay alınması halinde tapu müdürlüğü ifraz işlemini 30 gün içinde tamamlar. Bu işlemler ayrıca harç ve damga vergisinden muaftır.
Miras Kalan Tarla Nasıl Paylaştırılır?
Mirasçılar arasında kalan ve yeter gelirli arazi büyüklüğünün altına düşen tarım arazileri, doğrudan paylaştırılamaz. Bu durumda birkaç farklı yöntem mümkündür:
- Tek Mirasçıda Toplama: Mirasçılar anlaşarak araziyi tek bir kişinin üzerine geçirebilir.
- Aile Ortaklığı veya Şirket Kurulması: Mirasçılar, tarla vasfındaki taşınmazı kuracakları bir şirket ya da aile malları ortaklığına devredebilir.
- Satış Yoluyla Paylaşım: Tüm mirasçılar anlaşırsa, tarla bir üçüncü kişiye satılarak bedel üzerinden paylaşım yapılabilir.
- Mahkeme Yoluyla Paylaşım (İzale-i Şüyu): Anlaşma sağlanamazsa, Sulh Hukuk Mahkemesi’nde açılacak bir ortaklığın giderilmesi davası ile satış veya aynen taksim yoluyla paylaşım sağlanabilir.
Elbirliği Mülkiyet ve Paylı Mülkiyet Arasındaki Fark Nedir?
Tarım arazilerinde mülkiyet çoğu zaman miras nedeniyle elbirliği mülkiyet (iştirak halinde mülkiyet) şeklinde oluşur. Bu durumda:
- Mülk üzerinde tüm mirasçılar ortaklaşa malik olur.
- Hiçbir mirasçının bireysel payı belli değildir.
- Taşınmazla ilgili işlemler tüm hissedarların birlikte karar vermesiyle mümkündür.
Oysa paylı mülkiyette, her malik kendi payı oranında işlem yapabilir. Ancak tarım arazilerinde elbirliği mülkiyetten paylı mülkiyete geçiş de Bakanlık onayına tabidir.
Sonuç: Tarım Arazilerini Korumanın Yolu Parçalanmayı Önlemekten Geçer
5403 sayılı Kanun ile birlikte tarım arazilerinin geleceği adına ciddi önlemler alınmış durumda. Özellikle mirasçılar arasında yaşanan ihtilaflarda, tarlaların verimsiz hale gelmesini önlemek ve hak kaybı yaşamamak için hukuki destek alınması önemlidir.
Eğer siz de tarım arazisi mirası, ifraz işlemleri ya da satış konularında hukuki danışmanlık almak isterseniz, tarım hukuku ve miras hukuku alanında uzman bir avukattan destek almanız yararınıza olacaktır.
Av. M. Faruk Kozoğlu